Explore as a

Share our content

Ko te oranga o te whakaora i ō tātau awa ko te whakahoki ki tōna āhuatanga tūturu?

Magnified cross-section of an eel otolith.Photo: Simon Stewart

Ka tūhura a Tākuta Simon Stewart, o te Cawthron Institute, i te hono i waenga i ngā nui o ngā īnanga i roto i ō tātau awa me te maha o ngā tuna e itiiti haere nei

 

Published on 3 Whiringa-ā-rangi November 2022

Puta noa i te ao, e mōrearea ana te rerenga rauropi o te wai māori. Ko tā mātau tino tikanga hei whakarite i tēnei raruraru ko te 'whakahoki ki tōna āhua ake' - arā, te whakaoranga nohoanga - hei takahuri i te itiiti haere o te momo. Kua mārama ināianei he wāhanga kotahi noa iho te whakaoranga taiao i roto i te mahi whakarauora i te wai māori. Kua ara ake ko te kaupapa o te whakaora i ngā taunekeneke i waenga i ngā momo puta noa i ngā raupapa kai hei āhuatanga tino hira mō te whakarauora i te wai māori.

 

I Aotearoa, he hira te tuna i roto i ngā awa i te mea kei runga rawa te tuna o te mekameka kai. Ahakoa ngā mahi whakarauora nohoanga i roto i ngā tau maha kei te heke haere tonu te nui o te tuna, ā, ko tētahi whakapātaritari nui ko te iti o ngā auau tipu o ngā taupori tuna. I kitea e Tākuta Simon Stewart i nā tata nei tētahi kōawa e nui ana te heke a te īnanga, i tere ake te tipu o te tuna mā te 10-20 whakarea ake tēnā i ētahi atu taupori i ngā awa o Aotearoa. Kātahi ka toko ake te pātai, kei roto i te itiiti haere o ngā īnanga o mua ki te iti haere o ngā taupori tuna me te iti o te auau tipu o ngā tuna?

 

Eels during monitoring 2

Eels during monitoring. Photo: Anna Sintenie

Kua whakawhiwhia a Tākuta Stewart ki tētahi takuhe Tīmata Wawe a Marsden hei whakautu i tēnei pātai. I te taha o ngā rūnaka / rūnanga, ka whakakotahitia e rātau ko tōna rōpū ngā whakamātautau i ngā nohoanga wai māori, te whakatauira i te whakapetonga īnanga tapeke, me te waihanga utauta tirotiro tipuranga hou. Ka whakamahia e ia tētahi tikanga tino rerekē mō te inu i ngā uara kanoirite hauota i roto i ngā rīngi tipu e kitea ana i ngā kōiwi taringa o te tuna. Mā te whakataurite i te kanoirite hauota mai i ngā taringa tuna onāianei me mua, te whai haere i te huringa o te tipu me te kai a te tuna. Ka whakamātautau a Tākuta Stewart i te ariā e kōkirihia ana te tipuranga pōturi tino rerekē o te tuna e te iti haere o te piki o te īnanga, arā, ka pai ake te auau tipu o te tuna i ngā nui haere o ngā hekenga ā-tau o te tuna.

 

Heoi anō, ko te tūmanako o Tākuta Stewart mō tēnei kaupapa ka tere ake te whakauru mai i ngā āhuatanga mātauranga Māori o te whakahaere whānui i te pūnaha rauropi o te whakarauora i te wai māori me te kaitiakitanga, otirā ko te whakaora i te tuna ki tōna tiketiketanga o mua, ki runga o te mekameka kai wai māori.