Te oranga tonutanga o ngā “Kāoa Hirahira”: Te whawhai ā-āhuarangi
Mā Dr Clinton Oakley, nō Te Herenga Waka, e ārahi tētahi tīma ki te tūhura i te take i “hirahira” ai ētahi momo kāoa, me kore noa e whakawhanake i ētahi pūkawa e mārohirohi ana ki te huringa o te āhuarangi
Published on 2 Whiringa-ā-rangi November 2023
He āhuatanga o nehe i tētahi wā, engari e piki ana te nui me te kaha o ngā āhuatanga whakatoki kāoa nā te huringa o te āhuarangi. I te nuinga o te wā, he pūkohu wai mōkito kei ngā kāoa, he momo nō te moana e noho whanaunga ana ki te petipeti, i hua ake ai ko ngā tae muramura. Ko te kāoa me te pūkohu wai ka whai hua i taua hononga; ka whakamaru te kāoa i te pūkohu wai, ā, ka tuku te pūkohu wai i te taioranga ki te kaimanaaki mā te ahotakakame. Ka raru tēnei hononga i te pikinga o te pāmahana o te moana, ka panaia ai te pūkohu wai i te kaimanaaki, arā i te kāoa, e tae-tea ai te kāoa (ka “whakatokihia”), ka mate.
A healthy Acropora coral (photo credit: Dr Clint Oakley)
Nā reira me pēhea e ora ai ngā pūkawa? Ko ngā kāoa e mārohirohi ana ki te whakatoki - ngā “kāoa hirahira” pea te whakautu. Kua whakawhiwhia a Dr Clinton Oakley ki te takuhe Standard nā Te Pūtea Rangahau a Marsden kia mārama ai ki ngā āhuatanga rāpoi ngota o te whakatoki kāoa. Mā te tūhura he aha i “hirahira” ai ētahi, ka whai ia ki te whāngai i ngā hāpaiora hāngai ake.
E ai ki te anga o nāianei o te whakatoki kāoa - te “ariā ōhikitanga” - ka pana ngā kāoa i ngā hoa pūkohu wai i te wā ka pokea e ngā momo hāora tauhohe tāoke, he hua o te pikinga o te whakarau pūngao. Heoi anō, kāore tonu i te mōhiotia ngā āhuatanga i pēnei ai. Ka whakamahi a Dr Oakley rātou ko tana tīma ā-ao i tētahi kohinga pūnaha rāpoi ngata me ētahi rautaki ki te whai i te hātepe whakatoki i ngā pūtau kāoa ariari hou. Mā te ine i te ōhikitanga o ngā pūmua manomano puta noa i te pūtau kāoa i te pāmahana teitei, ka whakatau mēnā rānei ka hua ake te whakatoki i ngā whakararutanga whakahāwea-kore, i te keunga rānei o ngā ara whakatoki motuhake.
Kātahi rātou ka tātari i ngā momo kāoa maha ki te tūhura mēnā rānei he hōrapa rānei ēnei āhuatanga whakatoki, ā, mā te pērā e tūtohu ai i ngā ira motuhake ka whakaawe nei i te whakatokitanga. Ka mutu, ka tūhura te tīma i ngā kāoa o nāianei e mārohirohi ake ana ki te whakatokitanga ki te whakatūturu i ngā kitenga me te whakamahuki he aha e “hirahira” ai tētahi kāoa. Ka nui ngā pānga o ō rātou kitenga ki ngā rautaki whakaora pūkawa i tētahi ao māhanahana haere.