He kōrero mō te wā me te whānui: Te tūhura i ngā āhuatanga huna katoa o tō tātou ao tukupū
Kua waimarie tētahi kaupapa pūkenga-maha e arahina ngātahitia ana e Ahorangi Renate Meyer, rāua ko Ahorangi Richard Easther o Waipapa Taumata Rau ki tētahi Tohu a Te Kaunihera Tahua a Marsden hei tūhura i te takenga mai o te takenga mai me ngā āhuatanga o roto i tō tātou ao tukupū
I hangaia ngā Tohu a Te Kaunihera Pūtea Rangahau a Marsden hei tautoko i ngā kairangahau papai ki te whai i ngā rangahau pūkenga-maha hao nui. Kua tautokona e te Kaunihera ngā tohu nui e rua i tēnei tau.
E matatau ana ngā kairangahau o Aotearoa o tēnei kaupapa i roto i te ahupūngao, tauanga, me te tātai arorangi taketake, ā, ka mahi ngātahi me ngā hoa o tāwāhi hei tūhura raraunga, utauta, whakaaro hoki.
E rapu ana rātou i ngā āhuatanga "huna" o tō tātou ao tukupū – ngā wāhanga kāore anō kia kitea, kia mārama rānei. Hei tauira, ka tātaritia e rātou te maha me ngā momo ahanoa i waenga whetū iti e haere ana i waenga whetū, me te rapu mōhio he pēhea te hanga aorangi.
Ka rangahautia e rātau te taupori o ngā tauwhena mā, ngā whetū iramoe, me ngā poka pango kei ngā pūnaha tāhūrua i roto i te Māngoroa – he ahanoa ēnei ka puta i te matenga o ngā whetū.
Ka whaiwhaitia te āwheo o ngā matū pango e pae ana i te ikarangi me te tūhura mēnā ka taea e te matū kene te whakaawe i ngā hanumi o ngā poka pango tino nunui. Ka uiui rātou mēnā he matū kei roto i tō tātou ao tukupū i tino rite ana ki te matū kene me te pūngao kene.
Otirā, ka whakamātau rātau ki te tūhura i ngā mea ngaro mō tētahi wāhanga tuatahi i muri i te Pahū Nui, i te wā ko te nuinga o te ao tukupū he matū ririki iti iho i ngā ngota engari puritia ana e tōna anō tō-ā-papa, mā te arotake i ngā āhuatanga , mā te arotake i ngā āhuatanga o ngā ngaru tō-ā-papa i puta i taua wā.
Ka tuitui hononga te kaupapa i waenga i a Aotearoa, te umanga Laser Interferometer Space Antenna (LISA) me te Vera Rubin Observatory. He umanga Tari Tuarangi o Uropi nui a LISA e hangaia ana i tēnei wā tonu, ā, ka kimihia ngā ngaru tō-ā-papa ka puta i ngā pūtake maha i roto i te ao tukupū kunenga. Kei te hangaia e Rubin, e utua ana e Amerika, karu whakatata ōmata nui ka whāngai i te kāmera matihiko nui rawa o te ao hei kohikohi pikitia o te rangi pō o te tonga i roto i te tekau tau e whai ake, me te kimi i ngā āhuatanga wā poto pērā i ngā whetū me ngā mea nekeneke pērā i ngā aorangi iti me ngā auahi tūroa.
I a rātou ka whai i ngā whakautu ki ēnei pātai, ka whakawhānuitia e te rōpū ngā āheinga ā-motu o Aotearoa i ngā tauanga whatutoto, te hangarau tuarangi, te pūtaiao rorohiko, ako ā-mīhini, me te atamai hangahanga. He mea hira ēnei pūkenga ki tō tātou ahumahi hangarau-tiketike, ā, ka taea pea ētahi atu momo hangarau auaha.
Professor Renate Meyer (left) and Professor Richard Easther (right) (photo credits: University of Auckland)