Explore as a

Share our content

Te whakawhanaketanga o te tūāhanga, me te kuneora o te whenua

1000018156ResizedSquare

Dr Matthew Hughes mapping the Whirinaki community water supply system, Waima Range, Te Tai Tokerau/Northland (photo credit: Hannah Mae Jerao).

> English

Ka whakaahuatia hei kōkiritanga nui te tūāhanga mō te whakatipu me te whakawhanake ōhanga. Heoi, i Aotearoa, i hurihia ai te tūāhanga onamata i roto i ngā mahi a te kirinoho, ko te rau patu tēnā, ko te hoko whenua atu tēnā. Kāore anō kia tukua ngā hua o te tūāhanga ki ngā rohe me ngā whakatipuranga. Ka kaha kitea te hononga i ngā hapori ki tūāhanga i te wā o te aituā, i te korenga o te tūāhanga, ko te whakatōhenehene, ko te taratahi. Mō te whakahou anō i ngā pūnaha tūāhanga ā muri i ngā aituā, kei te kī he mea nui ki te motu, ka puta mai pea ngā take i waenga i ngā hapori tata me ngā umanga tūāhanga i riro māna te mahi whakaora.

He rite tonu te panoni haere o ngā whenua o Aotearoa nā te tanuku, āhuarangi hurihuri, me te whakawhanaketanga o te pūnaha hauropi, Ko te takiwā o te Anthropocene e noho nei tātou, e whakaatuhia ana ngā mahi a te tanga ki ngā pūnaha o te ao, pēnei i ngā panonitanga whenua. Mā te mārama ki ngā tukanga o nāianei, o nehe, ka matapae tātou ka pēhea te āhua o te whenua hei ngā tautini. He iti noa te mahi rangahau mō ngā pāpātanga o te whenua ki ngā pūnaha tūāhanga, me pēhea e whakamahi ai i ēnei pārongo ki te āta whakamahere i taiao hangahanga anamata. Mā te tirohanga aroā ki te whenua ka whakawhānuihia ō tātou mōhiotanga ka pēhea ngā pāpātanga i te panonitanga o te whenua anamata ki ngā wāhi whaipara tangata me ngā wāhi hītoria. Te whakaae ka hāngai te panonitanga whenua i roto i te wā ki ngā whakaaro taketake mō te hononga ki te whenua, te tautoko i te huatau mō te whakahaere i ngā whenua, me te aro ki tōna hītoria mō ngā panonitanga tautini.

E rua ngā kaupapa rangahau: Mā ngā iwi/hapū, mā ngā hapori e ārahi te hanganga me te whakahou i te tūāhanga whai muri i ngā aituā, ko tā tēnei he mahi tahi ki te mana whenua, te ako i ngā mahere me ngā kōrero tawhito, te whakamahi i ngā tikanga whakahaere i ngā rawa huamoni kia mārama ai ki ngā rerekētanga inamata o te tūāhanga, ā, ka pēhea te whakawhamaheretia ōna e pakari ai, e puāwai ai ngā hapori ā tōna wā. Te rangahau ka pēhea te panonitanga o ngā whenua i ēnei rā - ko tā tēnei he whakamahi i ngā tauira ā-rorohiko kia kitea ai ngā mea pēnei i te whenua, i te huarere, ā, ka pēhea te whenua i tā tātou whakamahi i te whenua, i ngā wāhi tonu e mea ana he wāhi tapu ki ngā iwi taketake o taua whenua. Mā tēnei te mahere whakawhanake e ārahi, pēnei i ngā rori me ngā arawhiti, ā, ka tiakina ngā tino wāhi hītoria me ngā tino whenua mō te wā roa.