Explore as a

Share our content

Ngā taiohi urutapu: He aha te take kua itiiti haere ake ngā taiohi he kai paipa, inu waipiro me te kai whakapōauau?

Dr Jude Ball. Photo supplied

Ka tūhura a Tākuta Jude Ball o Te Whare Wānanga o Ōtāgo i te nui o te heke o te kai paipa, te inu waipiro me te kai whakapōauau i waenga i ngā taiohi Māori, Tauiwi hoki kia mōhio ai ki ngā kaikōkiri o tēnei 'ia nunui'

 

Kua tino heke te nui o te hunga taiohi he kai paipa, inu waipiro me te kai whakapōauau i roto i ngā tau 15-20 tau i Aotearoa me ētahi atu whenua OECD. Kāore i te tino mōhio mō tēnei 'ia nunui' ahakoa tōna hiranga ki te hauora tūmatanui. E hāngai ana tēnei hekenga nui, tino rerekē hoki, ā, e ōrite ana ki ētahi atu hekenga arowhānui e pā ana ki ngā taiohi mō te hapūtanga, ngā taihara taiohi me te hautū waka whakamōrea. Kāore i te mōhiotia te kaikōkiri i tēnei ia nui. E uaua ana ki ngā kaihanga kaupapahere me ngā kairangahau te whakaawe i ētahi atu huringa pai, te ārai rānei kia kaua e huri kōaro tēnei ia ā muri ake. He mea nui hoki te mārama pai ki ngā kaikōkiri i te hekenga o te kai whakapōauau a ngā taiohi Māori i te mea e mārama ana ngā wehenga i waenga i te Māori me Tauiwi.

Jude Ball and Anaru Waa

Dr Jude Ball and Mr Anaru Waa. Photo supplied

I roto i tōna takuhe Tīmata Wawe, ka mahi tahi a Tākuta Ball me te kaitohutohu Māori a Anaru Waa (Te Whare Wānanga o Ōtāgo) me tētahi ākonga Tohu Paerua ki te tūhura i ngā tautoko ka taea a ngā mahi me ngā kaupapa hurihuri o te kai whakapōauau i ngā ao o ngā taiohi, mō te Māori me Tauiwi. I roto i tēnei rangahau ine kounga, ka whakataurite ia i ngā raraunga uiui pūranga i kohia i te wā e tino nui rawa te kai whakapōauau a te taiohi i ngā tau 20 ki mua, ki ngā raraunga onāianei i kohia mō tēnei rangahau. E kōrero ana ngā uiui mō ngā whakahoanga, āhua noho, me ngā whakaaro mō te kai whakapōauau me te whakapōauau-kore. E whai ana rātau ki te whakautu i ngā pātai, arā mēnā kei te whakatutukihia e ētahi atu tikanga (hei tauira, te pāpāho pāpori me te purei kēmu) i ngā āhuatanga pāpori i tutuki i te kai whakapōauau i mua (arā, e whakaatu ana i te tuakiri 'whakahīhī', 'whakapakeke' rānei, te honohono ki ngā hoa me ngā tūtaki ki ngā tāngata hou). Ka tautoko ngā kitenga i ngā mahi i te ao kia mārama ai ki te take kua heke te kai whakapōauau i roto i ngā taiohi.  Ka whāngai mōhio anō pea ēnei mahi ki ngā whakapau kaha i konei, tae atu ki ērā a te Māori mā te Māori, ki te whakaiti i ngā tūkinotanga nā te whakapōauau.