Explore as a

Share our content

Te rangahau mēnā i ahu mai te tinga iranga o te matehuka, porohau i roto i ngā taupori o Te Moananui-a-Kiwa i te eku onamata

Professor Tony Merriman. Photo: supplied

Kua whakawhiwhia a Ahorangi Tony Merriman, Ahorangi Lisa Matisoo-Smith, Tākuta Anna Gosling, Ahorangi Tuarua Frank Camacho o Te Whare Wānanga o Ōtakou, Tākuta Paul Pumuye o Te Whare Wānanga o Papua Nūkini me tō rātau rōpū kairangahau i tētahi Takuhe Pūtea Rangahau a Marsden hei tūhura i te tinga iranga ki te mate whakarau pūngao i waenga i ngā taupori o Te Moananui-a-Kiwa

 

Ko te rohe o Te Moananui-a-Kiwa te kāinga o ngā taupori kanorau me ngā hītori matatini. Ahakoa te kanorau, he nui te mate whakarau pūngao o ngā taupori o Te Moananui-a-Kiwa pērā i te matehuka momo 2, tino mōmona, porohau, ngā mate manawa, tākihi hoki. Kua kitea ngā whakaaturanga mate whakarau pūngao i roto i ngā toenga kōiwi o ngā kainoho o nehe puta noa i Te Ao o Kiwa, tae atu ki te hunga tuatahi i tae mai ki Aotearoa. E tohu ana tēnei, me ngā whakaaturanga mai i ngā rangahau iranga kua whakahaerehia, he tinga iranga tuku iho tō te Māori me ētahi atu taupori o Te Moananui-a-Kiwa ki te mate whakarau pūngao.

Ko te whāinga o tēnei kaupapa kia marama ki te wā me te take i hangā ai tēnei tinga, ā, mēnā he tauira ōrite kei reira o te mate whakarau pūngao puta noa i ngā taupori kanorau o Te Moananui-a-Kiwa. Ko tētahi whakapae matua i hangā mai i te mate whakarau pūngao i roto i te tīpakonga iranga mā te mate maunoa, otirā te eku. Ko te mate maunoa tētahi o ngā kaha kunenga pakari rawa i tino ahu i te huingaira tangata me te tāupetanga iranga. I te hekenga o ngā iwi huri noa i te ao, i uru rātau ki ngā taiao hou me ngā moromate hou. Ka aro atu te whiringa māori ki ngā tāngata whai tāupetanga iranga i noho ātete ai rātau ki aua moromate. I hangā pea te tohuāhua waikawa-tiomimi, he āhuatanga noa i roto i te mate whakarau pūngao, i roto i ngā tīpuna o Te Moananui-a-Kiwa hei pare atu i te eku.

Anna in Rapanui v2

Dr Anna Gosling in Rapanui. Photo: supplied

Ka whakamātautauhia e Ahorangi Tony Merriman me tōna rōpū i ēnei whakapae mā te kohikohi i ngā raraunga huingaira, matūkoiora, hauora hoki mai i ngā tūmomo taupori o Te Moananui-a-Kiwa. Ko tā rātau e whai ana kia mārama rātau he pēhea te pānga pea o ngā painga o nehe o ngā tāupetanga iranga e noho pūtake ana ināianei o ngā mate, e mārama ai ki te tinga o ngā mate whakarau pūngao i roto i ngā taupori o Te Moananui-a-Kiwa. Kei tēnei kaupapa ko te āheinga ki te huri i te tirohanga hē me te whakamā ko te pūtake o te mate whakarau pūngao onāianei ko te āhua noho o ēnei rā.