Marsden i te tau 2025: Te haumi ki tō tātou anamata mā ngā whakaaro rawe, papai hoki
Mā te haumi ki ngā mea pai rawa mō te painga o te katoa, kei te tautoko Te Pūtea Rangahau a Marsden i te tau 2025 i ngā rangahau taketake hou ki ngā rongoā me ngā haumanu hou, ngā ahumāra whai hua ake, te matapae i te whānui o ngā aituā ao tūroa, ngā rama tūnuku atamai ake hei whakangāwari i te tūnuku, me te whakapiki ake i ngā arawātea ōhanga i roto i ō tātou tāone
I te tau 2025, ka haumi Te Pūtea a Marsden i te $80.3 miriona ki ngā kaupapa 107 e taea ai te hōrapa i ngā painga matawhānui. He whakataetae ngā kaupapa, ā, ko ngā tono 10.9% matua anake ka whiwhi pūtea. Kei roto i ēnei ko ngā pūtea Tīmata-Wawe 37 mō ngā kairangahau pūhou.
I tēnei tau, e rua ngā kaupapa pūkenga-maha matua ka whiwhi i tētahi Tohu whakaharahara a Te Kaunihera Pūtea Rangahau a Marsden. E whakakotahi ana ngā kaupapa hou rawa e rua mai i ngā tūmomo pūkenga maha tae atu ki te tātai arorangi, ngā tauanga, te whaipara, te spectroscopy, me te toi onamata.
Ka arahina e Ahorangi Renate Meyer, o Waipapa Taumata Rau i tētahi rōpū mātanga nui hei tūhura i ngā wāhanga "huna" o te ao tukupū, pērā i ngā arorangi me ngā poka pango o waenga whetū. Ka tautoko ngā pūtea i te mahi tahi pūkenga-maha e whakawhānui ana i ngā wāhanga pūkenga tauwhāiti o Aotearoa i roto i te ahupūngao, te tātai arorangi, me te tauanga. Ka tūhono anō tētahi whāinga o te kaupapa i a Aotearoa ki ngā rōpū mahi tahi ao whānui hira e aro ana ki ngā utauta matua e rua – te Vera Rubin Observatory me te LISA (Laser Interferometer Space Antenna). Ka arahina e Tākuta Phil Novis, nō te New Zealand Bioeconomy Science Institute, rāua ko Amanda Symon, nō te Ngāi Tahu Māori Rock Art Trust, i tētahi rōpū mātanga kanorau nō te motu me te ao hei tūhura i ngā tuhituhi toka o neherā, kia taea ai te tiaki me te whakarauora i te momo toi tawhito rawa i Aotearoa.
I roto i te hauora, kei te haumi te Pūtea a Marsden i roto i ngā kaupapa hira maha tae atu ki te koiora taketake o ngā mate pērā i te mate paiori, te mate kohi, me te mate horokiwa; ngā rautaki hei ārai i te ātete rongoā paturopi; ngā pūrere ā-kāinga hou me ngā tikanga mō te aroturuki mate; me te waihanga maimoatanga mō ngā poke puruheka me te mate pukupuku ki te ate. Ka taea e ia kaupapa rangahau nei te whakaora i te tangata me te whakapai ake i te kounga ora, i konei me tāwāhi.
I te rangahau taiao, kei te haumi te Pūtea a Marsden ki ngā mōhiotanga hou mō ngā pūmate ao tūroa, e mārama ake ai ki ō tātou whenua, awa, tipu me ngā kararehe, otirā mō te urupare ki te huringa āhuarangi. Ka titiro tētahi kaupapa ki te nui o ngā rū nui me ngā tainiwhaniwha me te pānga o ngā āhuatanga o te whenua me te moana ki ērā, ā, ka titiro tētahi atu ki ngā para o te moana mā ngā pirinoa manu moana. Ka whakarite ēnei me ētahi atu kaupapa kia noho rite ai tātou ā tōna wā ki te tiaki i ō tātou hapori mai i ngā aituā me te tiaki i tō tātou taiao mō ngā reanga e ara mai ana.
I tua atu i a Papatūānuku, kei te haumi Te Tahua a Marsden ki te waihanga anō i ngā poraka hanganga matū ora e kitea ana i te marama o Rongo (Titan), me te whakamahi i te atamai hangahanga hei kimi i ngā whetū e pahū ana. I tētahi atu āhuatanga rerekē – te taumata tataunga – ka kimi tētahi kaupapa i te "odd frequency superfluidity", he āhuatanga whakaperori me ngā pānga ka taea mō te rorohiko tataunga me ngā pūoko.
Ka taea e ngā kaupapa e tautokona ana e Te Pūtea a Marsden te tuku painga ōhanga, taiao me te hauora mō ngā tāngata katoa o Aotearoa mā ngā tūhuratanga rangahau taketake. E tautoko ana te nuinga (90%) o ngā pūtea o tēnei tau i ngā kaupapa ka puta he painga ōhanga pūmau. Ko ētahi o ngā take rangahau ko te āhua o te whakarei ake a ngā iranga i te whakatipu huarākau papai, he pēhea te hanga a ngā huakita i ngā tae mō ngā papanga, me pēhea te wāwāhi i ngā para kirihou, ā, me pēhea whakapai ake i ngā wheako tāpoi mā ngā mahi mariko waihanga hou i ngā wāhi tuku iho.
I kī te Heamana o Te Kaunihera o Pūtea a Marsden, a Ahorangi Gill Dobbie FRSNZ:
"E mōhiotia ana Te Pūtea a Marsden mō te tautoko me te whakamana i ngā kairangahau kairangi ki te whakatūtaki i ngā uauatanga nui rawa. Ka uru mai i tēnei rauna 2025 ngā āhuatanga hou ki Te Pūtea a Marsden, e nui ake te aro atu ki ngā rangahau tuwhera, tūhura e puta ai ngā painga me te hāpai i te kounga ora mō ngā tāngata katoa o Aotearoa. Kua kawea ake e te hapori rangahau tēnei mānuka me te whakaatu i te wāhanga matua o ā rātou rangahau taketake mō te rongoā i ngā raruraru e whaihua, e momoho ai te iwi."
"Ka rawe kē te kite i te hāngai o ēnei kaupapa rangahau ki Aotearoa, me te maha hoki e hāngai ana ki tō tātou taiao ahurei, te whakawhānui ake i ngā pūkenga nui o ngā rōpū rangahau i konei e mōhiotia whānuitia ana i te ao."
"I roto i tēnei kāhui o ngā pūtea Tīmata-Wawe ko te hoki mai o ngā kairangahau pūhou maha ki Aotearoa, ā, i te taha o ngā ākonga tāura i tautokona e Te Pūtea a Marsden, ko rātou te reanga hou o ā tātou kairangahau pai rawa, tino mōhio hoki."
He taumata tiketike rawa ngā kaupapa i waimarie, i puta i tētahi tukanga tīpakonga tino pakari. Ko te nuinga o ā mātou kaiarotake mātanga ā-waho nō tāwāhi, ka mutu i tīpakohia ngā kaupapa i runga i te kairangi o te rangahau, me te whai kaha kia pai ake ai a Aotearoa."
"Ko ngā rangahau taketake e tautokona e Te Pūtea a Marsden, ahakoa e hāngai ana ki ngā raruraru tauwhāiti, ka whai pānga pea ki ētahi wāhi ohorere. Mā te rangahau ka whiwhi tātou i ngā utauta kia tino whai hua tātou i ō tātou ao me te whai mōhio ki te rongoā i ā tātou whakapātaritari nui rawa. Engari kāore he take o te whakaaro, te utauta rānei ki te kore he tangata me ōna pūnaha. E ngākau whakahī ana Te Pūtea a Marsden ki te tautoko i ngā pūmanawa rangahau o Aotearoa mō te 30 tau! E rikarika ana ki te kite i ngā hua mai i ngā kaupapa whai pūtea i tēnei tau."